در آمدی بر استفاده از نقش طاووس و سیمرغ در معماری اصفهان
در آمدی بر استفاده از نقش طاووس و سیمرغ در معماری اصفهان
در زماهای قدیم عرفا به شاگردان خود علاوه بر تعلیم مهارتهای فنی، روشهایی را میآموختند که در قالب آن بتوانند مفاهیم عرفانی مورد نظر خود را به صورت رمز بیان کنند. آنها ارتباط روحانی، نظریههای جهان شناختی و متافیزیکی در حکمت و عرفان را به همین صورت یادمیگرفتند. تجلی این موضوع در آثار آنها به خوبی نمایان است. اما این موضوع کمتر مورد تحقیق قرار گرفتهاست. آثار زیادی وجود دارند که هنوز لوح در هم پیچیدهی آنها رمز گشایی نشده است. در این مقاله به رمزگشایی از مفهوم نقشهای طاووس و سیمرغ در آثار هنری دورهی صفویه در اصفهان پرداختهایم.
ارتباط دین و هنر
در تاریخ ایران دو جزء دین و هنر همواره درکنارهم شناخته میشوند. دین همان چیزی است که هنر را شکل میدهد و هنر حکمتها و احساسات عرفانی را در خود جلوهگر میسازد. این مفهوم در بسیاری از آثار بهجا مانده از دورهی صفویه بهچشم میخورد. اما این موضوع فقط محدود به هنر بعد از اسلام نیست بلاکه در دورههای قبل از آن نیز دیده میشود. اما در دورههای اسلامی این موضوع به اوج خود رسیده بود. در این دوره نقشهای تزئینی زیادی توسط هنرمندان ایرانی برای آموزش تعالیم اسلام، زده شد. این نقشها به قدری لطیف و زیبا هستند که هنرمندان فرنگی آنها را نقد کرده اند. آنها میگویند تلاش این هنرمندان از این نقشها تنها زیبا نشاندادن آثار خود است و مقاهیم عرفانی در آنها یافت نمیشود. اما با کمی دقت در این آثار متوجه میشویم که این هنرمندان مفاهیم عرفانی را یه صورتی رمزگونه درآثار خود جای داده اند. امام محمد غزالی در کتاب کیمیای سعادت در اینباره میگوید: «نیکوئی ظاهر عنوان نیکوئی باطن بود». در حقیقت دین و هنر با آثار این هنرمندان عجین شده است. قاضی احمد منشی قمی(۱۰۴-۹۵۳ هجری) در کتاب «گلستان هنر» در شرح حال هنرمندان خوشنویس و نقاش به این موضوع اشاره کرده که بسیاری از هنرمندان عارف و اهل سلوک بودهاند و او از این هنرمندان با نام «مولانا» یاد کرده است. از آنجا که این مفاهیم در گذشته به صورت همهجانبه در زندگی مردم وجود داشته، فهم رموز آن کار سختی نبوده است.
نقش طاووس و سیمرغ از همین گونه نقشها هستند. این دو نقش به طور متعدد و ماهرانهای در آثار دوران صفوی دیده میشوند.
نقش طاووس
این نقش در طراحی داخلی همراه با درخت زندگی دیده میشود. استفاده از این پرنده فقط محدود به دورهی اسلامی نیست بلکه در آیین زرتشت هم این پرنده، مقدس شمرده میشد. تاجایی که در آتشکدههای و معابد زرتشتی جایی برای نگهداری از این پرنده وجود داشت. مردم دوران باستان طاووس را به عنوان پرندهای با عمر جاودانه میدانستند. در آثار دوران ساسانی مثل: طاق بستان و تیسفون، نقش طاووس به چشم میخورد.
نقش درخت زندگی که در کنار نقش طاووس دیده میشود، متعلق به دورهی ساسانی است. این نقش در بیشتر آثار به جا مانده از این دوره نظیر: ظروف سیمین و زرین، منسوجات، گچبری ها و نقشهای برجسته دیده میشود. در کنار این درخت دو طاووس مقابل هم طراحی شهاند که همراه با حیوانات دیگر حفاظت از درخت را برعهده دارند. این محافظها برای جلوگیری از تسلط مار (اهریمن) قرار داده شده اند. این درخت در فرهنگ اسلامی به درخت طوبی یا درخت بهشتی معروف است. در خطبهی ۱۶۵ نهج البلاغه از طاووس به عنوان شگفت انگیز ترین پرندگان در آفرینش نام میبرد. رنگ پر های طاووس را با پارچه های زیبای پر نقش و نگار و پرده های رنگارنگ یمنی یکسان میداند. نقش طاووس در مسجدهای و مکانهای مذهبی دوران صفویه بسیار دیده میشود. از جملهی این مکانها مسجد امام در اصفهان، کلیسای وانگ و هشت بهشت است. به عقیدهی مردم آن زمان نقش طاووس بالای در مسجد، موجب دفع شیطان میشد.
نقش سیمرغ
این نقش مانند نقش طاووس در مکانهای مذهبی دیده میشود. در شاهنامهی فردوسی این پرنده نماد خرد و مداوا تلقی میشود. در دورهی اسلامی این پرنده در اشعار شاعران بزرگی مانند: عطار، غزالی، سهروردی، شبستری و … به چشم میخورد. در این اشعار سیمرغ به عنوان نماد الوهیت، انسان کامل، جاودانگی و ذات واحد مطلق شناخته میشود. به گفتهی سهروردی: سیمرغ مظهری از حقیقت راستین است، درمان هر دردی است و همراهی اش ایمن بخش است. اولین نقش هایی که از سیمرغ وجود دارد مربوط به سدههای سوم و چهارم هجری است. در دورههای بعدی، ایلخانان و تیموری در طراحی بناهای خود از آن بهره گرفتهاند. در قایسه با نقش طاووس این نقش در آثار دورهی صفوی کمتر دیده میشود. نقش سیمرغ را میتوانیم در نقش سردر ورودی بعضی از ایوانهای مجموعهی گنج علی خان کرمان و مدرسهی علمیهی نادر دیوان بیگی در بخارا مشاهده کنیم.
از دیگر مقالات ما بازدید نمایید :
دکوراسیون داخلی ساختمان مسکونی , طراحی داخلی لابی , طراحی روف گاردن , طراحی داخلی رستوران مدرن , ویترین مغازه , دکوراسیون داخلی تجاری , طراحی دکوراسیون داخلی , طراحی مغازه , طراحی داخلی صرافی , طراحی داخلی طلا فروشی , طراحی داخلی ویلا دوبلکس , طراحی اداری , طراحی داخلی هتل